Pūtaiao - Ngā Whakamārama

Nā Rangi tāua, nā Tū-ā-nuku e takoto nei
Ko ahau tēnei, ko mea a mea

Ko te mātauranga pūtaiao i hua mai i te tangata: i ahu mai i ngā ahurea katoa, ā, nō ngā ahurea katoa hoki. Ko te pūtaiao he mātauranga e pā ana ki te ao tūroa me te wāhanga ki te tangata i roto i taua ao tūroa. Ka whakamātau whakaaro hāngai ki ngā wheako tairongo o te ao; he mātauranga hangore, ka tūpono hē, e taea te whakahou.

Ka whai tikanga te mātauranga pūtaiao i roto i ngā tūmomo hangarau maha o te ao tangata. Mā te pūtaiao ka anga whakamua te ao Māori. Ka whakahuihuitia ngā whakaaro o neherā, tae noa mai ki ngā whakaaro o ēnei rā, kia puta he mātauranga hou, arā, kia whānui ake te puna mātauranga.

Ka whakamanahia ngā tikanga arohaehae mai i te tirohanga Māori. Ka mau haere te ākonga i āna ake ‘kete’, arā, i āna ake tirohanga, ki te mātauranga, hei tūāpapa mō tāna ako i ngā tirohanga a ahurea kē.

Te Whaitake o te Ako i te Pūtaiao

Ka mātau te ākonga ki ngā pūkenga rangahau, ki te whakamātau, ki te tūhura, ki te whakaoti rapanga. Heoi anō, me mataara tonu te titiro ki ngā putanga mai o te pūtaiao i te ao. Ka pakari te ākonga ki te reo pūtaiao, ki te rongo ā-tinana, ā-wairua, ā-hinengaro. Me puare ki a ia ngā huarahi hei whakatutuki i ngā taumata mahi o te ao pūtaiao, engari kia pūmau tōna ngākau ki te taiao puta noa. Me rongo tonu te whatumanawa ki ngā nawe o tōna ao, kia kitea ai ngā huarahi hei whakatikatika.

Te Hanga o tēnei Wāhanga Ako

E whā ngā whenu o te Pūtaiao, ko Te Ao Tūroa, ko Ō Ahupūngao, ko Ō Kawekawe, ko Ngā Tautake Pūtaiao me ngā Kōrero o Mua. I tua atu i ērā, e toru ngā āhuatanga whānui o te Pūtaiao, arā, ko Ngā Momo Tūhuratanga, ko Te Reo Matatini o te Pūtaiao, ko Ngā Whakamahinga o te Pūtaiao. E kōtui ana ngā āhuatanga nei ki roto i ngā whenu.

Te Ao Tūroa Ko tēnei te whenu tino nui. Kei roto i Te Ao Tūroa ngā tini aitanga, arā, a te tangata, a te tipu, a te kīrehe, a te ngārara, me ērā atu. Ka noho ngā rōpū atua hei kaitiaki o tēnei whenu, he raupapa Māori hei whakarārangi, hei whakamārama i te ao tūroa me te whanaungatanga i waenganui i ngā mea ora katoa. Mā tēnei whenu ka mōhiotia he mana tō te mauri o ngā mea katoa
e kitea ana, e kaingia ana, e whakamahia ana e te tangata. E whā ngā wāhanga, ko Te Rauropi, ko Te Taiao, ko Papatūānuku, ko Ranginui.

Ō Ahupūngao Kei roto i tēnei whenu ngā pūtake whakahaere i ngā āhuatanga o te ao tūroa, puta noa ki te ao mutunga kore. E tū tāwhiowhio ana a Tāwhirimātea hei kaitiaki o tēnei whenu. E toru ngā wāhanga, ko Te Tōpana me te Nekenga, ko Te Ngaru me te Ngotangota, ko Te Hiko me te Autō.

Ō Kawekawe Kei roto i tēnei whenu ngā matū tino taketake e hangaia ai te ao tūroa, mai i te noke ki te whetū. E tū mataara ana a Rūaumoko hei kaitiaki o tēnei whenu. E toru ngā wāhanga, ko Ngā Āhuatanga me ngā Panoni Pūmatū, ko Te Whakamahi Pūmatū, ko Te Hanga Pūmatū.

Ngā Tautake Pūtaiao me ngā Kōrero o Mua
Mā tēnei whenu, ka tirohia te pūtaiao hei pūnaha mātauranga, me te whakahāngai a te ākonga i te mātauranga pūtaiao ki tōna ake ao. E whā katoa ngā whāinga paetae o tēnei whenu.

Ngā Whāinga Pūtaiao

Ngā Momo Tūhuratanga Ka oti te whakarōpū me te tautohu, te torotoro, te rapu tauira me te whakatauira, te whakamātau tika, te whakaoti rapanga, te hanga i tētahi mea, i tētahi pūnaha rānei.

Te Reo Matatini o te Pūtaiao Ka pakari haere te mōhio ki te reo matatini o te pūtaiao, o te pāngarau, me ngā pūnaha tohu pūtaiao, ā, ka whakamahia ēnei reo matatini hei pānui, hei whakaatu i ōna ake whakaaro, tae atu ki ō ētahi atu.

Te Whakamahinga o te Pūtaiao Ka ako mō ngā mahi me ngā kaimahi e whakaputaina ai ngā mātauranga pūtaiao. Ka whakahāngai i tōna mōhio pūtaiao ki ngā whakatau me ngā mahi o te ao tangata, arā, hei whakaaro ki ngā take ā-iwi, me ngā take whānui, e pā ana ki te tangata, te porihanga me te taiao.